12 Δεκ 2018 Περίπου 1 στα 6 ζευγάρια αντιμετωπίζει προβλήματα στη σύλληψη παιδιού, μετά την πάροδο 12 μηνών και ελέυθερων σεξουαλικών επαφών. Το 20-25% αυτών των περιπτώσεων οφείλεται σε ανδρολογικά προβλήματα. Ο αρχικός τρόπος ελέγχου της γονιμοποιητικής ικανότητας του άνδρα γίνεται με το σπερμοδιάγραμμα, που αποτελεί αξιοπίστη εξέταση αναγνώρισης μεταβολών των παραμέτρων του σπέρματος. Το σπερμοδιάγραμμα αποτελεί τη μικροσκοπική εξέταση του σπέρματος προς εκτίμηση των ποσοτικών και ποιοτικών παραμέτρων του σπέρματος.
Πως παράγεται και από που παράγεται το σπέρμα;
Κατά τη διάρκεια της εκσπερμάτισης, το σπέρμα σχηματίζεται από συμπυκνωμένο αιώρημα σπερματοζωαρίων (που παράγονται από τους όρχεις), το οποίο αποθηκεύεται στις επιδιδυμίδες εκατέρωθεν, αναμιγνύεται και αραιώνεται με τις εκκρίσεις των επικουρικών έσω γεννητικών οργάνων. Το 90% του σπερματικού όγκου αποτελείται από εκκρίσεις από τα επικουρικά έσω γενητικά όργανα, κυρίως του προστάτη και των σπερματοδόχων κύστεων και με μικρή συμβολή από τους βολβουρηθραίους αδένες και τις επιδιδυμίδες.
Ποια είναι τα κύρια ποσοτικά γνωρίσματα του σπέρματος;
Το σπέρμα έχει δύο σημαντικά ποσοτικά γνωρίσματα:
1) Το συνολικό αριθμό των σπερματοζωαρίων: αυτό αντανακλά την παραγωγή σπέρματος από τους όρχεις και τη βατότητα των πόρων του δικτύου μετά τους όρχεις.
2) Το συνολικό όγκο του σπέρματος, που προέρχεται από τους επικουρικούς αδένες: που αντανακλά την εκκριτική δραστηριότητα των αδένων.
Η φύση των σπερματοζωαρίων (ζωτικότητα, κινητικότητα και μορφολογία) και η σύνθεση του υγρού των σπερματοδόχων κύστεων είναι επίσης σημαντική για τη λειτουργία του σπέρματος.
Από ποιες παραμέτρους εξαρτώνται τα αποτελέσματα των εργαστηριακών μετρήσεων ποιοτικού ελέγχου του σπέρματος;
Υπό δεδομένες συνθήκες συλλογής σπέρματος, η ποιότητα του δείγματος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες:
- Εαν συλλέγεται ένα πλήρες δείγμα σπέρματος, χωρίς απώλεια ποσότητας αυτού.
- Τη δραστηριότητα και λειτουργία των επικουρικών έσω γεννητικών οργάνων (ρευστοποίηση/ διατήρηση σπέρματος)
- Τη χρονική διάρκεια σεξουαλικής αποχής.
- Την προτελευταία περίοδο σεξουαλικής αποχής.
- Το μέγεθος των όρχεων (επίπεδο της σπερματογένετικής δραστηριότητας).
- Πρόσφατα πυρετικά νοσήματα
- Λήψη ορισμένων φαρμάκων
Οι παράγοντες αυτοί θα πρέπει να καταγράφονται και να λαμβάνονται υπόψιν στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
Πολλές φορές απαιτείται επανάλληψη της εξέτασης δυο και τρείς φορές, λόγω της έντονης διακύμανσης που φυσιολογικά μπορεί να παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά του σπέρματος στον ίδιο άνδρα από εκσπερμάτιση σε εκσπερμάτιση.
Πώς γίνεται η προετοιμασία συλλογής δείγματος σπέρματος;
- Η συλλογή του δείγματος μπορεί να γίνει κατόπιν αυνανισμού είτε σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στις εγκαταστάσεις του εργαστηρίου, είτε στον προσωπικό χώρο του εξεταζόμενου. Σε περίπτωση συλλογής του δείγματος εκτός του εργαστηρίου, συνίσταται η μεταφορά του δείγματος εντός 1 ώρας. Η συλλογή του δείγματος, σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί να γίνει και σε ειδικό προφυλακτικό κατά τη διάρκεια σεξουαλικής επαφής. Τα προφυλακτικά αυτά δεν περιέχουν σπερμοκτόνες ουσίες και μόνο ειδικά για αυτή τη χρήση προφυλατκικά θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν που προμηθεύεται κανείς από το φαρμακείο.
- Να μη γίνει χρήση λιπαντικών ουσιών κατά τον αυνανισμό.
- Να μη πραγματοποιηθεί λήψη δείγματος σπέρματος κατόπιν ελέυθερης κολπικής διείσδυσης ή στοματικού έρωτα.
- Το δείγμα συλλέγεται σε ειδικό αποστειρωμένο δοχείο συλλογής και φυλλάσεται σε θερμοκρασία 200-370 C (διατηρείστε το δείγμα κατά τη μεταφορά κονά στο σώμα) με σκοπό να μειωθεί η έκθεση του σπέρματος στις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας.
- Το δείγμα θα πρέπει να συλλέγεται μετά από 2 ημέρες σεξουαλικής αποχής και μέγιστης αποχής 7 ημερών. Εαν απαιτηθεί επανάλληψη συλλογής του δείγματος, θα πρέπει να παραμένουν σταθερά τα μεσοδιαστήματα αποχής.
- Το δείγμα του σπέρματος που συλλέγεται θα πρέπει να περιλαμβάνει ολοκληρη την ποσότητα του σπέρματος και όχι τμήμα αυτής. Επί απώλειας τμήματος του σπέρματος θα πρέπει να αναφέρεται.
- Σε περίπτωση που απαιτείται μικροβιολόγικη ανάλυση σπέρματος, η συλλογή δείγματος γίνεται σε αποστειρωμένο δοχείο και απαιτείται προσοχή προς αποφυγή επιμόλυνσης του δείγματος. Σε αυτή την περίπτωση προηγείται μια ελεύθερη ούρηση. Ακολουθεί καλό πλύσιμο των χεριών και του πέους με σαπούνι, ξέβγαλμα του σαπουνιού, επιμελές στέγνωμα με καθαρή πετσέτα και συλλογή του δείγματος σπέρματος σε αποστειρωμένο δοχείο. Σε περίπτωση μικροβιολογικής ανάλυσης του σπέρματος ο χρόνος από τη συλλογή του δείγματος μέχρι την εξέταση δε θα πρέπει να ξεπερνά τις 3 ώρες.
Tι μπορεί να περιλαμβάνει η ανάλυση σπέρματος;
- Tην αξιολόγηση της ρευστοποίησης του σπέρματος.
- Τη μέτρηση του όγκου του σπέρματος
- Την αξιολόγηση της εμφάνισης του σπέρματος.
- Τη μέτρηση του pH του σπέρματος.
- Την αξιολόγηση της μορφολογίας των σπερματοζωαρίων.
- Την αξιολόγηση του αριθμού/ της συγκέντρωσης των σπερματοζωαρίων.
- Την αξιολόγηση της ζωτικότητας/κινητικότητας του σπέρματος (επί χαμηλού ποσοστού κινητικών κυττάρων).
- Τη πραγματοποίηση δοκιμασίας μικτής αντίδρασης ανοσοσφαιρίνης ( ΜΑR-test).
- Την αξιολόγηση των υπεροξειδάση θετικών κυττάτων (επί παρουσίας στρογγυλών κυττάρων).
- Την πραγματοποίηση άμεσου ή έμμεσου Immunobeat test (IBT) στο σπέρμα, για την ανίχνευση αντισπερματικών αντισώματων, επί ενδείξεων.
- Την ανίχνευση βιοχημικών δεικτών κατόπιν φυγοκέντρησης του δείγματος, επί ενδείξεων.
- Την πραγματοποίηση μικροβιολογικής ανάλυσης του δέιγματος, επί ενδείξεων.
- Την ανάλυση δεικτών των επικουρικών γεννητικών αδένων.
Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές στο σπερμοδιάγραμμα;
- Ρευστοποίηση (min) < 30 (15-60)
- Όγκος σπέρματος (mL):1.5 (1.4-1.7)
- PH σπέρματος :7.2-8.0
- Έλεγχος παρουσίας άλλων κυτταρικών στοιχείων πλήν των σπερματοζωαρίων (επιθηλιακά κύτταρα, λευκοκύτταρα, μη ώριμα κύτταρα στης σπερματικής σειράς, ερυθροκύτταρα)
- Συγκέντρωση σπερματοζωαρίων (106/mL): 15 (12-16)
- Oλικός αριθμός σπερματοζωαρίων (106/εκσπερμάτιση): 39 (33-46)
- Mορφολογία σπερματοζωαρίων (φυσιολογικές μορφές, %): 4 (3.0-4.0)
- Κινητικότητα σπερματοζωαρίων
Προωθητική κινητικότητα (progressive motility/PR):
ενεργή μετατόπιση σπερματοζωαρίων, είτε γραμμικά είτε κυκλικά ανεξαρτήτως ταχύτητας (%): 32 (31-34)
Mη προωθητική κινητικότητα (non-progressive motility/NP):
Όλα τα μοτίβα κίνησης , χωρίς ενεργό προώθηση.
Aκινησία (IM): απουσία οποιασδήποτε κίνησης
Συνολική κινητικότητα (total motility/PR+NP): 40 (38-42)
- Zωτικότητα (ζωντανά σπερματοζωάρια,%): 58 (55-63)
- Υπεροξειδάση θετικά λευκοκύτταρα (106/mL) <1.0
Aξιολόγηση μικροσκοπικής εμφάνισης σπέρματος:
Συσγκόλληση σπερματοζωαρίων: H συγκόλληση σπερματοζωαρίων σε μη γεννητικά κύτταρα στοιχεία (μη ειδική συγκόλληση) μπορεί να υποδηλώνει φλεγμονή των επικουρικών γεννητικών αδένων. Η συγκόλληση σπερματοζωαρίων με σπερματοζωάρια (ειδική συγκόλληση) μπορεί δευτεροπαθώς να οφείλεται σε εμφάνιση αντισωμάτων. Παρόλα αυτά μια μικρή παρουσία συγκόλλησης είναι φυσιολογική. Επί παρουσίας συγκόλλησης, απαιτείται καλλιέργεια σπέρματος και αξιολόγηση τυχών παρουσίας αντισωμάτων.
Αριθμός/Συγκέντρωση σπερματοζωαρίων:
Aζωοσπερμία: απουσία σπερματοζωαρίων κατά την εκσπερμάτιση. Mπορεί να οφείλεται σε ανώμαλη σπερματογέννεση, σε δυσλειτουργία της εκσπερμάτισης ή απόφραξη. Το δείγμα θα πρέπει να φυγοκεντρείται και να ελέγχεται για την παρουσία τυχών σπερματοζωαρίων.
συνοδεύεται με μειωμένη ποιότητα σπέρματος.
Ολιγοσπερμία: σπερματοζωάρια <15 millions/mL. Επί ολιγοσπερμίας η αξιολόγηση της μορφολογίας και της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων είναι σημαντική.
Επί αζωοσπερμίας ή ολιγοσπερμίας, γίνεται έλεγχος των επιπέδων FSH και τεστοστερόνης. Ο έλεγχος καρυότυπου και η εξέταση παρουσίας Υ-microdeletions προσφέτει πολύτιμες πληροφορίες για την αιτία των παθολογικών παραμέτρων του σπέρματος.
Κινητικότητα σπερματοζωαρίων:
Ασθενοζωοσπερμία: < 32% των προωθητικά κινούμενων σπερματοζωαρίων. Η ασθενοσπερμία μπορεί να οφείλεται στην ανάπτυξη αντισπερματικών αντισωμάτων, στην παρατεταμένη περίοδο σεξουαλικής αποχής, στη φλεγμονή της ουροποιογεννητικής οδού, στη μερική απόφραξη των πόρων, σε κιρσοκήλη ή μπορεί να είναι οφείλεται στη χρήση σπερματοκτόνων, λιπαντικών ουσιών ή συγκεκριμένων προφυλακτικών.
Μορφολογία σπερματοζωαρίων:
Τερατοζωοσπερμία: σπερματοζωάρια με <4% φυσιολογικές μορφές. Αιτίες τερατοσπερμίας είναι ο πυρετός, η κιρσοκήλη, το άγχος, μερικά φάρμακα κ.α.